कोकणा आदिवासी जमाती

ओळख - "कोकणी/कोकणा" ही एक
आदिवासी जमात आहे.
ही जमात भारताच्या महाराष्ट्र राज्यात नंदुरबार, धुळे,
नाशिक
व ठाणे जिल्ह्यात व गुजरात राज्याच्या सुरत व तापी
जिल्ह्यात
राहते. नंदुरबार व धुळे व गुजरात मध्ये 'कोकणी' असे
संबोधले
जाते नाशिक व ठाणे जिल्ह्यात 'कोकणा' असे संबोधतात.
वस्ती व निवास व्यवस्था ही मुख्यत्वे
करून डोंगरपठार,
नदीनाला जवळ आढळून येते. कोकणी/
कोकणा जमातीचा पुर्वीपार
स्वतंत्र अस्तित्व असून कोणत्याही इतर
जमातीची उपजमात
नाही. व कोकणी/कोकणा
जमातीची
कोणतीही उपजमात नाही.
कोकणी/कोकणा जमातीचा मुख्य व्यवसाय
'शेती' असून 'उत्तम'
प्रकारे शेती करतात. जोड व्यवसाय म्हणून पशुपालन
(गायी,
म्हैशी, बक-या), कुकूटपालन काही जण
सुतारकाम सुध्दा करतात.
तसेच जंगलात महुफुले, ठोळमी गोळा करणे व इतर
पदार्थ देखील
गोळा करतात.
कोकणी/कोकणा जमातीचा पेहराव
स्त्रीया लाल रंगाची व
त्यावरकाळ्या व पांढ-
या रंगाच्या ठिबक्यांची
"फडकी" (ओढणी), चोळी,
खांडवा (नऊवारी लुगडा) तर पुरूषांचा पेहराव डोक्याला
'पागोटा'
किंवा 'टोपी' अंगात बंडी, कंबरेला 'धोतर' असा
असतो.
प्रदेशानुसार स्त्रीयांची
ओढणीत थोडे बदल आढळतात.
ही जमात सह्याद्री पर्वत रांगेच्या
कुशील
राहणारी होती कालांतराणे दुष्काळामुळे
अन्नाच्या शोधात
स्थलांतरीत झालेली आढळते. ह्या
जमातीचा इतिहासात 'मावळे'
म्हणून उल्लेख आढळतो. (मावळे काटक व माळराणावर राहणारे
हातावर भाकर, ठेचा घेऊन खानारे.... आज देखील
कोकणा/
कोकणी जमातीतील लोक
काटक, शेतात काम करतांना हातावर
भाकर घेऊन खातात) जिवा महाला हा शेतकरी होता,
त्याला दांडपट्टा उत्तम चालवता येत होते.... आज
देखील
ह्या जमातीकडे तलवार, भाला, ढाल आदी
साहित्य आढळून येते.
कोकणी/कोकणा जमातीची
'कोकणी' ही भाषा आहे. नंदुरबार
जिल्ह्यात 'बुंधाडी', धुळे जिल्ह्यात
'घाटली' (घाटावरील) तर डांग
भागात 'डांगी' (गुजराती भाषेचा प्रभाव आहे)
नाशिक व ठाणे
जिल्ह्यात 'कोकणा' (मराठी भाषेतील
काही शब्द) बोलली जाते.
प्रदेशानुसार भाषा बदलत जाते. कोकणी भाषेत
मराठी, हिंदी,
गुजराथी भाषे मधील काही
शब्द वापरले जातात
कोकणी/कोकणा जमातीचे मुख्य सण
पंचमी, पोळा, सर्वपित्री,
दिवाळी, दसरा, उतराण, होळी,
आखात्री, खांब/पाटली पुजन,
घाटा, शिवा-या, वाघदेव व डोंग-यादेव, घट्यादेव हे उत्सव
आनंदाने साजरे करतात. तसेच विवाह, पाचवा, जाऊळ,
उत्तरकार्य इत्यादी सोपस्कर पारपाडले जातात.
कोकणी/कोकणा जमातीमध्ये 'एक
पत्नीत्व' समाज
व्यवस्था तसेच विधवा विवाह समाजाला मान्य असून
'एकत्रीत'
व 'विभक्त' कुटूंब पध्दीत असे दोन्ही
व्यवस्था आहेत. एकाच
कुळात लग्न करीत नाही किंवा इतर
समाजात व जमाती मध्ये
देखील करत नाही. ह्या
जमाती मध्ये ५० च्या आसपास कुळ/
आडनावे आहेत.
कोकणी/कोकणा जमातीमध्ये
कणी-कंसरा, महादेव, पार्वती,
विष्णू, लक्ष्मी, कृष्ण, हनुमंत,बहिरम देव, खंडेराव,
पांढरमाता,
'कार्तीक स्वामी (डोंग-यादेव)'
इत्यादी देवी देवतांना पुजले जाते.
तसेच ह्या जमाती मध्ये भगत व डाकीण
ह्या प्रथा देखील रूढ
आहेत.
कोकणी/कोकणा जमातीमध्ये
स्त्रीया गळ्यात चांदीची
साखळ,
हासळी, सोन्याच्या पुतळ्यांचा हार, डोरलं, व
रंगबेरंगी मन्यांचे
हार, पोवळ्यांचा हार घालतात. दंडात चांदीचा कडा, येल्या,
येली,
हातात कंकण, नाकात फुली, कानात बाळ्या, पायात पैंजन
तसेच
सौभाग्याच लेनं गळ्यात मंगळसुत्र, डोरलं, पायात जोडवे
वापरतात. पुरूष कानात कुडक्या, मनगटात चांदीचा वाळा,
कंबरपट्टा इत्यादी दागीने वापरतात.
कोकणी/कोकणा जमातीचे विविध
कार्यक्रमांच्या व
सणाच्या वेळी संबळ व सनई, डफ,
पावरी,चिरक्या, तुर-
काश्याची थाळी, डफली
इत्यादी वाजवीतात.
शेवटी, कोकणी-कोकणा बांधवांना हिच
विनंती कि हा संदेश जास्तीत जास्त
आपल्या बांधवांपर्यंत पोहचवा जेणेकरुन आपल्या
समाजाची ज्यांना तोंडओळख नाही त्यांना
ओळख तर होईल !!